„Upadłość konsumencka” ujmowana jako mechanizm prawny, służący oddłużeniu osób fizycznych zyskuje coraz więcej na popularności, co też przekłada się na wzrost liczby wniosków o jej ogłoszenie, kierowanych przez dłużników do sądów powszechnych w całej Polsce. Zainteresowani zadają najczęściej kilka podstawowych pytań, na które odpowiedzi udzielę poniżej.
Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i czy można przeprowadzić postępowanie upadłościowe dla przedsiębiorcy?
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej mogą złożyć osoby fizyczne, których upadłości nie można ogłosić zgodnie z procedurą, przewidzianą dla przedsiębiorców. Chodzi tutaj o osoby, które nigdy nie prowadziły własnej działalności gospodarczej, ale także te, które w przeszłości tego rodzaju działalność prowadziły (nawet, jeśli nie była ona ujawniona we właściwym rejestrze), ale ją faktycznie zakończyły i dokonały stosownego jej wykreślenia z właściwego rejestru. Z możliwości wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie tzw. upadłości konsumenckiej może skorzystać także rolnik, o ile poza prowadzeniem gospodarstwa rolnego nie prowadzi żadnej innej działalności gospodarczej lub zawodowej. Co do zasady, tzw. zdolność upadłościową posiadają także osoby ubezwłasnowolnione, nieletnie oraz niepełnoletnie, przy czym w postępowaniu upadłościowym są reprezentowane przez opiekunów, kuratorów, rodziców.
Ile trwa postępowanie upadłościowe?
Generalnie, wydanie postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości winno nastąpić w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia stosownego wniosku do Sądu. Niemniej, termin ten ma charakter jedynie instrukcyjny. W praktyce oznacza to, że jego niezachowanie nie spowoduje nieważności postanowienia Sądu. Jeśli chodzi zaś o pytanie o czas trwania właściwego postępowania upadłościowego należy udzielić na nie odpowiedzi: „to zależy”. Istnieje bowiem wiele różnych czynników, które decydują o czasie trwania tego postępowania, począwszy od sytuacji majątkowej oraz osobistej dłużnika, struktury i zakresu jego zadłużenia, szybkości pracy danego Sądu rozpoznającego sprawę, jak i ewentualnych postępowań odwoławczych. Nie bez znaczenia jest tutaj również czas realizacji tzw. Planu Spłaty Wierzycieli, który może trwać do trzech, a nawet pięciu lat. Czas trwania postępowania upadłościowego na pewno będzie krótszy w przypadku wniosku dłużnika, który nie posiada żadnego majątku, w tej bowiem sytuacji syndyk nie ma czego spieniężać i postępowanie upadłościowe ogranicza się wówczas do wydania orzeczenia o umorzeniu zobowiązań dłużnika bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Ogólnie rzecz ujmując potencjalny wnioskodawca powinien liczyć się minimum z kilkumiesięcznym, jeśli nie kilkuletnim postępowaniem sądowym.
Czy możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest uzależniona od ilości długów albo od wielkości zobowiązań?
Nie. Prawo nie przewiduje żadnej ścisłej kwoty zadłużenia dla możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Podstawową przesłanką jej ogłoszenia jest wystąpienie tzw. stanu niewypłacalności. Jest to stan, w którym nasze dochody, możliwości zarobkowe i posiadany majątek nie wystarczają na zaspokojenie naszych długów. Nie ma przy tym jednak znaczenia rozmiar owej niewypłacalności, tj. czy do zaspokojenia naszych zobowiązań brakuje nam 20 czy też 200 tys. złotych. Istotny jest sam fakt, że nie jesteśmy w stanie naszych wierzycieli spłacić. Dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej wystarczające jest również posiadanie przez dłużnika zaledwie jednego wierzyciela.
Jakie są koszty przeprowadzenia upadłości konsumenckiej?
Wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej, nieprowadzącej działalności gospodarczej podlega opłacie sądowej, która wynosi obecnie 30,00 zł. Co do kosztów właściwego postępowania upadłościowego to ich wysokość zależna jest od tego, jak długo będzie trwało to postępowanie, jakie czynności będą w jego toku podejmowane, jak również w jakiej wysokości zostanie ustalone wynagrodzenie syndyka, które częstokroć może stanowić największy koszt tego postępowania. Obecnie Sąd rozpoznający daną sprawę ustala wysokość wynagrodzenia syndyka biorąc pod uwagę wysokość funduszów masy upadłości, stopień zaspokojenia wierzycieli, nakład pracy, zakres czynności podejmowanych w postępowaniu, stopień ich trudności oraz czas trwania postępowania. Na chwilę obecną Sąd może ustalić wysokość wynagrodzenia syndyka na kwotę od 1.100,94 zł do 8.807,56 zł, w wyjątkowych zaś wypadkach nawet do kwoty 17.615,12 zł. Czy oznacza to, że wszystkie powyższe koszty musi pokryć osoba, która chce ogłosić upadłość? Co do zasady tak. Koszty postępowania upadłościowego powinny zostać pokryte z majątku dłużnika.
Czy w toku postępowania ulegają umorzeniu długi w ZUS, KRUS i US?
Zobowiązania upadłego wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i Urzędu Skarbowego podlegają umorzeniu w toku postępowania upadłościowego na tych samych zasadach, jak inne długi konsumenta.Umorzeniu nie podlegają jednak zobowiązania dłużnika:
- o charakterze alimentacyjnym,
- wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
- do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie,
- do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem
- których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.
Co z majątkiem dłużnika i czym jest masa upadłościowa?
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (w tym kosztów upadłości, o czym szerzej napisano w punkcie 4.). Co do zasady zatem, w skład tzw. masy upadłości wchodzi wszystko to, co stanowiło majątek dłużnika w chwili ogłoszenia jego upadłości i co upadły ewentualnie nabędzie w toku postępowania upadłościowego. Przede wszystkim chodzi tu o prawa, przedmioty majątkowe, które przedstawiają wartość zbywczą i które po spieniężeniu mogą służyć zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Niezwykle istotne przy tym jest to, że z chwilą ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania ze składników masy upadłości i rozporządzania nimi. W praktyce wiąże się z to z koniecznością wskazania oraz wydania przez upadłego całego majątku syndykowi, w tym wszelkich dokumentów jego dotyczących, jak również udzielenia mu w tym zakresie niezbędnych wyjaśnień. Od momentu powstania masy upadłości czynności prawne podejmowane przez upadłego w stosunku do jego majątku (tj. tzw. masy upadłości) są z mocy prawa nieważne.
Jaki majątek nie wchodzi do masy upadłościowej?
Do masy upadłości nie należą prawa o charakterze osobistym, takie jak prawo do zadośćuczynienia za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia lub prawo do alimentacji, czy też służebność osobista. Wyłączeń z masy upadłości jest bardzo dużo i o różnym charakterze, upraszczając jednak tę kwestię można stwierdzić, że wyłączeniu z masy upadłości podlega wszystko to, co zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa podlega wyłączeniu spod egzekucji komorniczej, czyli np. przedmioty urządzenia domowego, niezbędne dłużnikowi do normalnego funkcjonowania w życiu codziennym, u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę będą to pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, zaś u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy będą to pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie. Tytułem przykładu można także wskazać na przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową. Do masy upadłości nie wchodzą także świadczenia alimentacyjne, świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne, świadczenie wychowawcze oraz jednorazowe świadczenie, o którym mowa w art. 10 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”. Podobnie jest z wynagrodzeniem za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu, którego granice określają szczegółowo przepisy prawa pracy i postępowania cywilnego.
